Γεια σας και καλωσήρθατε για άλλο ένα ταξίδι στην επιστήμη. Στο συγκεκριμένο κείμενο θα προσπαθήσουμε να γνωρίσουμε μαζί ένα κόσμο, ο οποίος δεν είναι ορατός με γυμνό μάτι, αλλά είναι τόσο αληθινός όσο και εμείς. Πρόκειται για τον κόσμο της μικροβιολογίας και τους μικροοργανισμούς που τον αποτελούν, όπως για παράδειγμα τα βακτηρία, τα παράσιτα και πολλοί άλλοι. Στο συγκεκριμένο κείμενο θέλω να επικεντρωθώ σε έναν από τους “κατοίκους” αυτού του κόσμου, που προσωπικά με εντυπωσιάζει πολύ, λόγω της παρεξηγημένης φύσης του…όχι πάντα αλλά κάποιες φορές τουλάχιστον. Αυτός δεν είναι άλλος από τους ιούς , τους οποίους θα προσπαθήσουμε να γνωρίσουμε περισσότερο… και ως προς το τι είναι αλλά και ως προς τις λειτουργείες τους.
Καταρχάς, ας αναλύσουμε λιγάκι τη δομή των ιών. Οι ιοί είναι μικροοργανισμοί με πάρα πολύ μικρή διάμετρο. Ο μικρότερος από αυτούς έχει διάμετρο περίπου 20 νανόμετρα αλλά ένα πιο τυπικό μέγεθος είναι γύρω στα 100 νανόμετρα. Αυτό π.χ. είναι το μέγεθος του ιού της γρίπης και του ιού HIV που προκαλεί το AIDS. Πως είναι όμως η δομή των ιών; Η αλήθεια είναι ότι παρά τις εντυπωσιακές τους λειτουργίες, η δομή τους είναι πολύ απλή. Έχουν γενετικό υλικό, που είναι είτε DNA είτε RNA. Εξωτερικά έχουν ένα πρωτεϊνικό περίβλημα ποικίλων σχημάτων, το οποίο ονομάζεται καψίδιο, προκειμένου να προστατεύουν το γενετικό τους υλικό και κάποιοι ιοί, όχι όλοι, έχουν γύρω από το καψίδιο ένα μεμβρανώδες περίβλημα, το οποίο ονομάζεται έλυτρο. Οι ιοί ,επίσης, χαρακτηρίζονται ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα, είναι δηλαδή απόλυτα εξαρτημένοι από το κύτταρο που μολύνουν προκειμένου να δημιουργήσουν καινούργια αντίγραφα του εαυτού τους.
Όταν κάποιος ακούσει για έναν ιό αυτόματα θα σκεφτεί έναν παθογόνο μικροοργανισμό, κάτι δηλαδή το οποίο μόλις εισέλθει στον οργανισμό μας προκαλεί κάποια παθογένεια. Αυτό φυσικά είναι αλήθεια μιας και περισσότερα από 200 είδη ιών μπορούν να μολύνουν τον ανθρώπινο οργανισμό, να τον κάνουν να νοσήσει, ακόμα και να τον σκοτώσουν. Πολύ πρόσφατα μάλιστα περάσαμε μια πανδημία, ένα πρωτοφανές φαινόμενο που προκλήθηκε από ένα θανατηφόρο ιό (τον γνωστό σε όλους πλέον SARS-CoV-2 ή αλλιώς κορωνοϊό) και κόστισε τις ζωές πολλών ανθρώπων. Παρόλα αυτά, μήπως οι ιοί εκτός από επικίνδυνοι μπορεί να έχουν οφέλη για τους οργανισμούς που μολύνουν; Μήπως μπορεί να αποδειχτούν υπό προϋποθέσεις ακόμα και ωφέλιμοι για την υγεία;
Οι ιοί μπορούν να υποστηρίξουν τον ξενιστή τους με διάφορους τρόπους(ως ξενιστής ορίζεται ένας οργανισμός μέσα στον οποίο κάποιος άλλος οργανισμός/μικροοργανισμός ζει παρασιτικά) όπως για παράδειγμα να σκοτώσουν ανταγωνιστές του και να τον βοηθήσουν να προσαρμοστεί σε αλλαγές του περιβάλλοντος. Επιπλέον, η μόλυνση με έναν ιό μπορεί να μειώσει την επίπτωση ορισμένων ασθενειών που προκαλούνται από άλλους ιούς ή παθογόνα. Οι ξενιστές μπορεί να είναι έντομα, ζώα, φυτά και άλλοι μικροοργανισμοί όπως βακτηρία . Επίσης, οι ιοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν προκείμενου να χορηγήσουμε εμβόλια και έχουν πάρα πολλές ακόμη λειτουργίες που δε χωρούν σε αυτό το κείμενο. Στον άνθρωπο όμως; Σε τι μπορούν να βοηθήσουν;
Η απάντηση είναι σε πολλά. Υπάρχουν ιοί που μολύνουν τον άνθρωπο όπως ο GB ιός C, ο οποίος δεν προκαλεί συμπτώματα αλλά καθυστερεί την εμφάνιση του AIDS σε φορείς του ιού HIV και μειώνει τη θανατηφόρα δράση του ιού έμπολα. Έχουν επίσης σημαντική δράση στην ογκολογία. Ιοί οι οποίοι τυγχάνει να είναι και παθογόνοι, όπως ο ιός που προκαλεί ιλαρά , καθυστερούν την εξάπλωση ορισμένων όγκων. Ερευνητές κατάφεραν να αλλάξουν το γενετικό υλικό κάποιων ιών ώστε να μην είναι παθογόνοι και να τους χρησιμοποιούν σε καρκινοπαθείς προκείμενου να κατευθύνουν κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος ώστε να εξουδετερώνουν καρκινικά κύτταρα ή ακόμα και να καταστρέφουν εκλεκτικά οι ίδιοι καρκινικά κύτταρα, χωρίς να σκοτώνουν υγιή κύτταρα σε αντίθεση με τις χημειοθεραπείες και την ακτινοβολία. Για την ώρα το μόνο φαρμακευτικό σκεύασμα με ογκολυτικό ιό που πήρε άδεια το 2015 από τον FDA, τον οργανισμό τροφίμων και φάρμακων των ΗΠΑ, είναι το T-VEC και χρησιμοποιείται για την καταπολέμηση μη χειρουργήσιμων μελανωμάτων που έχουν κάνει μετάσταση στο δέρμα και τους λεμφαδένες.
Όπως καταλαβαίνετε λοιπόν, οι ιοί μπορεί να είναι υπεύθυνοι για σοβαρές παθήσεις άλλα είναι αδικία να χαρακτηρίζονται μόνο ως επικίνδυνοι. Όχι μόνο έχουν πολλές ωφέλιμες δράσεις που συμβάλλουν στην επιβίωση πολλών οργανισμών/μικροοργανισμών αλλά μπορούν, επίσης, να βοηθήσουν την ιατρική επιστήμη μέσω της ανακάλυψης νέων θεραπευτικών μεθόδων για την καταπολέμηση πολύ σοβαρών ασθενειών, όπως ο καρκίνος.
Ηλίας Ντοντης
RN, CCRN, BSc Nursing Sciences, MSc candidate
Πηγές:
1.The good that viruses do, HARVARD MEDICAL MAGAZINE
2.Louten J. Virus Structure and Classification. Essential Human Virology. 2016:19–29. doi: 10.1016/B978-0-12-800947-5.00002-8. Epub 2016 May 6. PMCID: PMC7150055.
3.Roossinck, M. The good viruses: viral mutualistic symbioses. Nat Rev Microbiol 9, 99–108 (2011). https://doi.org/10.1038/nrmicro2491
