Ο εγκέφαλος είναι το πιο πολύπλοκο όργανο του σώματός μας και μέχρι σήμερα δεν έχουμε καταφέρει να τον κατανοήσουμε πλήρως. Εκατοντάδες επιστήμονες δουλεύουν καθημερινά προκείμενου σταδιακά να αποκρυπτογραφήσουν όλα του τα μυστικά αλλά η αποστολή τους είναι εξαιρετικά δύσκολη. Φανταστείτε ότι ο μέσος εγκέφαλος περιλαμβάνει 80-90 δισεκατομμύρια νευρώνες, που επικοινωνούν μεταξύ με ηλεκτροχημικά σήματα. Εκτός από τους νευρώνες, υπάρχουν και δισεκατομμύρια νευρογλοιακά κύτταρα με ξεχωριστούς ρόλους και λειτουργίες. Όλες αυτές οι λεπτομέρειες δε θα αναλυθούν σε αυτό το άρθρο, καθώς σκοπός μου είναι να περιγράψω τις ανατομικές περιοχές του εγκεφάλου όσο πιο απλά γίνεται.
Τέσσερις Ανατομικές περιοχές
Ο εγκέφαλός μας χωρίζεται σε τέσσερις ανατομικές περιοχές: τον τελικό εγκέφαλο, το διάμεσο εγκέφαλο, το εγκεφαλικό στέλεχος και την παρεγκεφαλίδα.
1.Τελικός εγκέφαλος
Αποτελεί το μεγαλύτερο και περισσότερο πολύπλοκο τμήμα του εγκεφάλου μας. Χωρίζεται σε δύο ημισφαίρια και είναι υπεύθυνος για λειτουργίες όπως ο έλεγχος της σύσπασης των μυών, η παραγωγή λόγου, η μνήμη και η ερμηνεία των εξωτερικών ερεθισμάτων. Θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με ένα κέντρο ελέγχου, που ελέγχει στενά τις σκέψεις και τις πράξεις μας. Κάθε ημισφαίριο χωρίζεται σε τέσσερις λοβούς, καθένας από τους οποίους επιτελεί διαφορετικές λειτουργίες.
2. Διάμεσος εγκέφαλος
Αποτελεί το σύνδεσμο ανάμεσα στα εγκεφαλικά ημισφαίρια και το υπόλοιπο κεντρικό νευρικό σύστημα. Τρεις είναι οι κύριες δομές του διάμεσου εγκεφάλου: ο θάλαμος, ο υποθάλαμος και ο επιθάλαμος. Πάμε να δούμε λίγο πιο αναλυτικά τις λειτουργείες τους.
Ο θάλαμος είναι ένας σταθμός μετάδοσης αισθητικών και κινητικών ερεθισμάτων από και προς τον τελικό εγκέφαλο. Επιπλέον, παίζει σημαντικό ρόλο στον έλεγχο και συντονισμό λειτουργειών όπως η μνήμη, η μάθηση και ο ύπνος.
Ο υποθάλαμος βρίσκεται κοντά στη βάση του εγκεφάλου, κάτω από το θάλαμο και πάνω από την υπόφυση. Το μέγεθος του είναι μικρό, περίπου όσο ένα αμύγδαλο. Είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο τμήμα του εγκεφάλου και εδώ επιτελούνται πολύ εξειδικευμένες λειτουργίες. Μία από τις κύριες λειτουργίες του υποθαλάμου είναι η διατήρηση της ομοιόστασης. Για παράδειγμα, ελέγχει τον ύπνο, τη θερμοκρασία του σώματος και το αίσθημα της πείνας και της δίψας. Στον υποθάλαμο παράγονται πολλές ορμόνες, όπως η αντιδιουρητική ορμόνη (ADH), η οποία στη συνέχεια αποθηκεύεται στο οπίσθιο τμήμα της υπόφυσης.
Ο επιθάλαμος είναι μια άλλη δομή του διάμεσου εγκεφάλου. Περιλαμβάνει την επίφυση, όπου παράγεται η μελατονίνη, η ορμόνη που ρυθμίζει τους κύκλους του ύπνου.
3. Εγκεφαλικό στέλεχος
Αυτό είναι το κατώτερο μέρος του εγκεφάλου που συνδέεται με το νωτιαίο μυελό. Το εγκεφαλικό στέλεχος αποτελείται από το μεσεγκέφαλο, τη γέφυρα και τον προμήκη μυελό και εμπλέκεται σε διεργασίες που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση της ζωής. Πάμε να δούμε συνοπτικά τις λειτουργίες καθενός από τα τμήματα του εγκεφαλικού στελέχους.
Ο μεσεγκέφαλος είναι υπεύθυνος για την επεξεργασία οπτικών και ακουστικών ερεθισμάτων και επιπλέον παίζει ρόλο στη διατήρηση της συνείδησης. Αποτελεί ένα μονοπάτι μετάδοσης ερεθισμάτων μεταξύ του νωτιαίου μυελού και του τελικού εγκεφάλου.
H γέφυρα βρίσκεται ανάμεσα στο μεσεγκέφαλο και τον προμήκη μυελό και συνδέεται επίσης με την παρεγκεφαλίδα. Συνεργάζεται με τον προμήκη μυελό προκειμένου να ελέγξει το βάθος και τη συχνότητα των αναπνοών.
Ο προμήκης μυελός μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα κέντρο μετάδοσης αισθητικών ερεθισμάτων προς τον τελικό εγκέφαλο. Χωρίς αυτόν θα ήταν αδύνατο ο εγκέφαλός μας να επικοινωνήσει με το σώμα μας. Στον προμήκη μυελό βρίσκονται πολύ σημαντικά κέντρα του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος ( θα μιλήσουμε γι’ αυτό το σύστημα σε άλλο άρθρο), όπως τα κέντρα που ευθύνονται για τον έλεγχο της καρδιακής λειτουργίας, της αρτηριακής πίεσης και της αναπνοής. Επιπλέον, εδώ θα βρούμε τα κέντρα που είναι υπεύθυνα για το βήχα και το φτέρνισμα. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι στον προμήκη μυελό βρίσκεται και το κέντρο του εμετού. Πολύ κοντά στο συγκεκριμένο κέντρο, στο έδαφος της τέταρτης εγκεφαλικής κοιλίας, μπορούμε να εντοπίσουμε την εκλυτική ζώνη, η οποία είναι πλούσια σε χημειοϋποδοχείς. Οι χημειοϋποδοχείς αυτοί αντιδρούν σε διάφορα χημικά ερεθίσματα, όπως για παράδειγμα τα κυτταροτοξικά φάρμακα, και στη συνέχεια διεγείρουν το κέντρο του εμετού προκειμένου να προκληθεί έμεση. Το αντανακλαστικό του εμετού είναι ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα και θα προσπαθήσω να το εξηγήσω όσο πιο απλά γίνεται σε ένα άλλο άρθρο. Όπως καταλαβαίνετε λοιπόν, ο προμήκης μυελός είναι υπεύθυνος για πολλές ζωτικές λειτουργίες και σοβαρός τραυματισμός του μπορεί να έχει ολέθριες για τη ζωή συνέπειες.
4. Παρεγκεφαλίδα
Αυτή είναι η τελευταία δομή την οποία θα περιγράψουμε. Εδώ βρίσκεται πάνω από το 50% των συνολικών νευρώνων του εγκεφάλου. Η παρεγκεφαλίδα μπορεί να χαρακτηριστεί ως το κέντρο συντονισμού των κινήσεων των σκελετικών μυών του σώματός μας. Οι εντολές κίνησης δεν ξεκινούν από την παρεγκεφαλίδα, αλλά εδώ τροποποιούνται ώστε η τελική κίνηση να είναι ακριβής και προσαρμοσμένη στις ανάγκες μας. Χωρίς την παρεγκεφαλίδα θα ήταν αδύνατη η διατήρηση του μυϊκού τόνου και της ισορροπίας του σώματός μας. Επίσης, η πολύ σημαντική αυτή δομή του εγκεφάλου παίζει ρόλο στο συντονισμό της κινητικής μάθησης και άλλων γνωστικών λειτουργιών.
Και κάπου εδώ φτάνουμε στο τέλος. Σε ξεχωριστά άρθρα θα μιλήσουμε για τους λοβούς των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, το μεταιχμιακό σύστημα, τις κοιλίες του εγκεφάλου και το εγκεφαλονωτιαίο υγρό. Επιπλέον, αν ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός είναι κάτι που σας ενδιαφέρει, έχει ανέβει ήδη σχετικό άρθρο στην ιστοσελίδα μας.
Αν σας άρεσε αυτό το άρθρο και το βρήκατε ενδιαφέρον μπορείτε να μας ακολουθήσετε στο Instagram, όπου θα βρείτε πλούσιο υλικό πάνω σε θέματα υγείας.
Υγεία στο σπίτι – Τα πάντα για την υγεία σας
Πηγές:
1.Anatomy and Physiology for Nurses at a Glance, Ian Peate, Muralitharan Nair – Wiley Blackwell publications.
2.Why Study the Brain? , braininitiative.org
3.Thalamus, Cleveland Clinic website
4.Μαθαίνω τα πάντα, Ανθρώπινος Εγκέφαλος, εκδόσεις Διόπτρα.
5.What Does the Medulla Oblongata Do and Where’s It Located? , Healthline.com
6.Physiology of Vomiting, YouTube video, Armando Hasudungan
