Εισαγωγή
Σε ένα από τα προηγούμενα άρθρα μας περιγράψαμε το ρόλο της σεροτονίνης στον οργανισμό. Στο συγκεκριμένο άρθρο θα μιλήσουμε για την ντοπαμίνη (το ‘αδερφάκι’ της σεροτονίνης), η οποία είναι και αυτή νευροδιαβιβαστής, δηλαδή μεταφέρει μηνύματα μεταξύ των νευρώνων. Αν θέλετε να μάθετε τι κάνει η ντοπαμίνη και ποιος είναι ο ρόλος στην πρόκληση εθισμού, τότε βρίσκεστε στο κατάλληλο μέρος.
Τι κάνει η ντοπαμίνη;
Πρώτα από όλα πάμε να δούμε τι ακριβώς κάνει η ντοπαμίνη. Παίζει ρόλο στη ρύθμιση της συμπεριφοράς και της διάθεσής μας, στην ευχαρίστηση, τη γνωστική λειτουργία, την εκούσια κίνηση, τη διατήρηση της προσοχής, την αίσθηση επιβράβευσης και το σεξουαλικό ερεθισμό. Η επίδραση της ντοπαμίνης στη σεξουαλική επιθυμία επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της ρύθμισης των επιπέδων της προλακτίνης στο αίμα. Επιπλέον, η ντοπαμίνη είναι σημαντική για τη μνήμη εργασίας και εμπλέκεται στην ενίσχυση της επιθυμίας. Γι’ αυτό όταν δοκιμάσουμε ένα μπισκότο, ένα κομμάτι σοκολάτας ή ένα πατατάκι, μας δημιουργείται η επιθυμία να πάρουμε κι άλλο.
Εκτός από ευχαρίστηση, η ντοπαμίνη μας κάνει να αισθανόμαστε και λιγότερη κούραση. Μελέτες σε ζώα έχουν αποδείξει ότι η ντοπαμίνη εμπλέκεται στην κινητική δραστηριότητα, την προσοχή και το χρόνο αντίδρασης, ενώ μελέτες σε ανθρώπους επιβεβαιώνουν ότι η δραστηριότητα της ντοπαμίνης εμπλέκεται στην εγρήγορση. Να σημειωθεί ότι η καφεΐνη δρα συνεργατικά με τη ντοπαμίνη και βοηθά να επιτευχθούν υψηλότερα επίπεδα προσοχής και συγκέντρωσης, αυξάνοντας την ευαισθησία του εγκεφάλου στη ντοπαμίνη.
Χαμηλά επίπεδα ντοπαμίνης συνήθως συνδέονται με απάθεια, μειωμένη συγκέντρωση, έλλειψη ενέργειας, κόπωση, ανηδονία, αναποφασιστικότητα, αναβλητικότητα, δυσκολία επίλυσης προβλημάτων και χαμηλό κίνητρο. Συχνά την ακούμε να αναφέρεται ως “η ορμόνη της ευτυχίας” ή ” η ορμόνη της απόλαυσης”, αλλά η ίδια δεν προκαλεί κάποιο συναίσθημα. Ενισχύει, όμως, τα αισθήματα ευτυχίας και απόλαυσης, συσχετίζοντας την καλή αίσθηση με συγκεκριμένες πράξεις και συμπεριφορές.
Όταν κάνουμε κάτι που μας ευχαριστεί, ο εγκέφαλός μας παράγει ντοπαμίνη ως απάντηση. Το αίσθημα ευφορίας και επιβράβευσης που προκαλεί η απελευθέρωση της ντοπαμίνης, μας κάνει να θέλουμε να επαναλάβουμε αυτή τη δραστηριότητα για να παράγουμε ξανά ντοπαμίνη. Ένας άλλος λόγος που οδηγεί σε αύξηση της έκκρισης ντοπαμίνης είναι η συνειδητοποίηση ότι βρισκόμαστε σε κίνδυνο. Η αυξημένη αυτή έκκριση αποσκοπεί στο να μας βοηθήσει να αντιδράσουμε καλύτερα στο ξαφνικό και έντονο στρες.
Ντοπαμίνη και εθισμός
Τα άτομα που εμφανίζουν κάποια σχετική με τη ντοπαμίνη διαταραχή είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν καταχρηστική σχέση με ουσίες ή αλκοόλ. Η ντοπαμίνη ,όπως προαναφέρθηκε, παίζει ρόλο στα κίνητρα και τις συμπεριφορές επιβράβευσης. Γι’ αυτό κι έχει και μια πιο σκοτεινή πλευρά. Ναρκωτικά όπως η κοκαΐνη, η νικοτίνη και η ηρωίνη προκαλούν μεγάλες αυξήσεις στην ντοπαμίνη. Η ευφορία που νιώθουν οι άνθρωποι όταν κάνουν χρήση ναρκωτικών και άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών προέρχεται κυρίως από αυτή την απότομη αύξηση της ντοπαμίνης. Το γεγονός αυτό ωθεί τους ανθρώπους να κάνουν χρήση ξανά και ξανά παρόλο που γνωρίζουν τις επιβλαβείς για τον οργανισμό τους συνέπειες. Με λίγα λόγια, η «ανταμοιβή» του εγκεφάλου και η ευφορία που σχετίζεται με την απελευθέρωση ντοπαμίνης, μπορεί πολύ εύκολα να οδηγήσει σε κατάχρηση ουσιών και τελικά σε εθισμούς.
Σχέση ντοπαμίνης και σεροτονίνης
Είναι σημαντική και η αλληλεπίδραση σεροτονίνης και ντοπαμίνης, καθώς η πρώτη ενίοτε αναστέλλει τη δεύτερη, ενώ όταν η σεροτονίνη είναι σε χαμηλά επίπεδα, μπορεί να παρατηρηθεί υπερπαραγωγή ντοπαμίνης. Η σεροτονίνη αναστέλλει την παρορμητικότητα, ενώ η ντοπαμίνη την προάγει. Αν και η κατάθλιψη συνδέεται από πολλούς με την έλλειψη σεροτονίνης , μελέτες έχουν δείξει ότι η ανεπάρκεια ντοπαμίνης συμβάλλει ,επίσης, στην πτώση της διάθεσης. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι πρόσφατα δημοσιεύτηκαν δεδομένα σύμφωνα με τα οποία δεν υπάρχουν αδιάψευστα στοιχεία ότι η κατάθλιψη προκαλείται αποκλειστικά από χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης.
Ντοπαμίνη και Πάρκινσον
Tα μειωμένα επίπεδα ντοπαμίνης προκαλούν τις δύσκαμπτες κινήσεις που είναι το χαρακτηριστικό της νόσου του Πάρκινσον. Στην Αμερική, στα τέλη της δεκαετίας του 1960 ο Έλληνας γιατρός Γιώργος Κοτζιάς, ο οποίος τιμήθηκε με το βραβείο Lasker για το σπουδαίο έργο που επέδειξε στην κλινική ιατρική έρευνα, χορήγησε πρώτος σε ασθενείς με Πάρκινσον την ουσία λεβοντόπα (μετατρέπεται στον ανθρώπινο οργανισμό σε ντοπαμίνη), αλλάζοντας για πάντα την ζωή των ανθρώπων που έπασχαν από τη νόσο. Σήμερα, δεκαετίες αργότερα, η λεβοντόπα συνεχίζει να αποτελεί ένα από τα αποτελεσματικότερα φάρμακα για την αντιμετώπιση του Πάρκινσον.
Ντοπαμίνη και σχιζοφρένεια
Ο Άρβιν Κάρσον, διαπρεπής Σουηδός επιστήμονας, που τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ το 1960, διαπίστωσε σχέση μεταξύ σχιζοφρένιας και νόσου Πάρκινσον. Ο Κάρσον, μελετώντας τη δράση της ντοπαμίνης σε παρκινσονικούς ασθενείς, βρήκε ότι όταν αυτοί έπαιρναν υπερβολικές δόσεις, εμφάνιζαν έντονα ψυχωτικά φαινόμενα. Η παρατήρηση αυτή οδήγησε στη διατύπωση της άποψης ότι μια από τις αιτίες της σχιζοφρένειας μπορεί να είναι η υπερβολική ποσότητα ντοπαμίνης.
Πράγματι, πολλές φορές στις περιπτώσεις σχιζοφρενικών διαταραχών υπάρχει μια υπέρμετρη απελευθέρωση ντοπαμίνης στη συναπτική σχισμή, που οδηγεί σε πέραν του φυσιολογικού διέργεση των υποδοχέων ντοπαμίνης. Η χλωροπρομαζίνη, ένα από τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας, είναι στην ουσία ανταγωνιστής της ντοπαμίνης.
Πηγές:
1.Dopamine: What It Is & What It Does (webmd.com)
2.Dopamine: The pathway to pleasure – Harvard Health
3.The Role of Dopamine and Its Dysfunction as a Consequence of Oxidative Stress – PMC (nih.gov)
4.Ντοπαμίνη εγκέφαλος & φάρμακα (kalimeristherapist.com)
