Το άρθρο δημιουργήθηκε με τη χρηματοδότηση του European Solidarity Corps Gr μέσω του Ι.ΝΕ.ΔΙ.ΒΙ.Μ. Μπορείτε να βρείτε πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα ‘Educate First Aid’, πατώντας εδώ.
Και να που φτάσαμε στην 11η ενότητα, που είναι και η προτελευταία του προγράμματος. Πραγματικά, δεν το πιστεύουμε. Το ‘Educate First Aid’ έχει γίνει μέρος της καθημερινότητάς μας τον τελευταίο χρόνο και δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι η ώρα του αποχωρισμού πλησιάζει. Θα είναι σαν να αποχωριζόμαστε έναν πολύ καλό φίλο, με τον οποίο περάσαμε εκατοντάδες δημιουργικές ώρες. Όλα τα μέλη της ομάδας μας το χουν πάρει αρκετά βαριά, αλλά that’s life! Δε θα υπήρχε καταλληλότερη στιγμή, λοιπόν, τώρα που έχει επηρεαστεί η ψυχολογία μας, για να θίξουμε το θέμα της ψυχικής υγείας. Βέβαια, θα εστιάσουμε στην ψυχική υγεία των μαθητών, στα προβλήματα που ίσως αντιμετωπίζουν και στον τρόπο με τον οποίο οι εκπαιδευτικοί μπορούν να συμβάλλουν στην επίλυση αυτών των ζητημάτων.
Δεν ξέρω αν το έχετε καταλάβει τόσο καιρό που μας διαβάζετε εδώ και μας βλέπετε σε YouTube και TikTok, αλλά τόσο εγώ όσο ο Ηλίας και ο Χρήστος είμαστε νοσηλευτές. Παρακολουθήσαμε ορισμένα μαθήματα σχετικά με την ψυχολογία και την ψυχιατρική στη σχολή αλλά μέχρι εκεί. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, αυτό δε μας καθιστά σε καμία περίπτωση ειδικούς, και θεωρήσαμε σωστό να συμβουλευτούμε μια ψυχολόγο.
Ευχαριστούμε θερμά τη Διονυσία Παπαδοπούλου που χωρίς δεύτερη σκέψη δέχτηκε να μας βοηθήσει και να απαντήσει στις ερωτήσεις μας. Η Διονυσία είναι ψυχολόγος με άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, που αποφοίτησε από το τμήμα ψυχολογίας του ΕΚΠΑ. Στη συνέχεια ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στο Deree – The American College of Greece. Έχει πιστοποιήσεις σε θεραπευτικές παρεμβάσεις στις διαταραχές αυτιστικού φάσματος και στην παιγνιοθεραπεία και θεραπεία μέσω δημιουργικών τεχνών. Εργάζεται με παιδιά, εφήβους και ενήλικες, στο παρελθόν είχε εργαστεί σε κέντρα ημέρας για άτομα με διαταραχές αυτιστικού φάσματος και τώρα προσφέρει ατομικές και ομαδικές συνεδρίες, τόσο online όσο και δια ζώσης. Στο τέλος του σημερινού κειμένου παραθέτω τα στοιχεία επικοινωνίας με τη Διονυσία για όποιον/όποια ενδιαφέρεται. Αρκετά με τα εισαγωγικά όμως. Ώρα να μπούμε στο κυρίως θέμα και να ξεκινήσουμε τις ερωτήσεις.
1. Τα τελευταία χρόνια στα ελληνικά σχολεία φοιτούν πολλοί πρόσφυγες. Τα παιδιά αυτά είναι πολύ πιθανό να έχουν εκτεθεί σε σκληρές εικόνες και να έχουν βιώσει καταστάσεις που δε συνάδουν με την ηλικία τους. Πόσο πιθανό είναι να τραυματιστεί ψυχολογικά ένα παιδί που έχει ζήσει από πρώτο χέρι τις απάνθρωπες πολλές φορές συνθήκες του πολέμου και της προσφυγιάς; Ποια είναι τα τυπικά προβλήματα ένταξης που θα αντιμετωπίσει ένα τέτοιο παιδί και πώς μπορούν οι εκπαιδευτικοί να συμβάλλουν στην ομαλή ένταξή του στο σχολικό περιβάλλον;
Είναι δύσκολο να ορίσει κάποιος με βεβαιότητα πώς ο κάθε άνθρωπος θα βιώσει το κάθε γεγονός και ποια εμπειρία θα μείνει ως τραυματική. Ουσιαστικά, το τραύμα μπορεί να δημιουργηθεί από οποιαδήποτε εξαιρετικά στρεσογόνα κατάσταση, και βλέπουμε διαταραχές τραύματος αρκετά συχνά σε άτομα που έχουν βιώσει συνθήκες πολέμου.
Βέβαια, καλό είναι κανείς να θυμάται ότι ακόμη και χωρίς κάποιο παιδί να έχει τραυματιστεί ψυχολογικά από τις εμπειρίες που έχει βιώσει, το να φτάσει σε ένα σχολείο ως πρόσφυγας, είναι πιθανόν να συνοδεύεται από άλλα προβλήματα ένταξης. Αρχικά, κανείς πρέπει να σκεφτεί τη δυσκολία ενός παιδιού να βρεθεί σε ένα νέο πλαίσιο, στο οποίο δεν γνωρίζει τη γλώσσα και δεν μπορεί επομένως να επικοινωνήσει επαρκώς με τους εκπαιδευτικούς και τους νέους του συμμαθητές.
Ταυτόχρονα, το παιδί αυτό έρχεται πολύ απότομα σε επαφή με πολλές νέες, διαφορετικές νόρμες, τις οποίες δεν έχει ξαναβιώσει και του φαίνονται ξένες. Χρειάζεται, επομένως, κάποιος να σκεφτεί πόσο δύσκολο είναι για ένα άτομο να προσαρμοστεί όχι μόνο σε μια νέα γλώσσα, αλλά και σε συνήθειες και τακτικές που του φαίνονται τόσο διαφορετικές από ό,τι έχει συνηθίσει.
Τέλος, χρειάζεται ο εκάστοτε εκπαιδευτικός να εξετάσει ποιο είναι το περιβάλλον στο οποίο ζει το κάθε παιδί. Ένα παιδί που δεν έχει προλάβει να μπει σε ένα νέο σπίτι αλλά μένει σε κάποια δομή για πρόσφυγες, για παράδειγμα, ζει μια πρωτόγνωρη συνθήκη, πιθανόν αρκετά μακρινή από μια σταθερή οικογενειακή εστία. Ακόμη και αν μια οικογένεια έχει τον χώρο της, μιλάμε και πάλι για μια τεράστια μετάβαση σε ένα νέο περιβάλλον για όλη την οικογένεια, που μπορεί να φέρει φυσικά και πρακτικές δυσκολίες (π.χ. οικονομικές).
Ποιος είναι λοιπόν ο ρόλος του εκπαιδευτικού εδώ; Αρχικά, να δώσει χρόνο. Δίνοντας προτεραιότητα στην ένταξη του παιδιού πρώτα στην ομάδα και ύστερα στην ακαδημαϊκή του προσαρμογή, ο μαθητής θα πάρει τον χρόνο που χρειάζεται για να επιβιώσει αυτή τη μετάβαση. Προτεραιότητα, λοιπόν, είναι η κοινωνική προσαρμογή του μαθητή στην τάξη.
Δείχνοντας αποδοχή στο παιδί, ανεξάρτητα από τη σχολική του απόδοση, και επιτρέποντάς του να είναι μέλος της ομάδας ακόμη και αν η γλώσσα στέκεται εμπόδιο, αποτελούν σημαντικά πρώτα βήματα. Φυσικά, ένας εκπαιδευτικός έχει νόημα να μπορεί να αναγνωρίσει δείκτες πιο έντονων δυσκολιών, όπως συμπεριφορικά προβλήματα ή συναισθηματικές δυσκολίες.
Βλέποντας ένα παιδί να συνεχίζει να μην μπορεί να διαχειριστεί το συναίσθημά του ή να απομονώνεται, ίσως είναι σημάδι ότι έχει έρθει η ώρα ο εκπαιδευτικός να μοιραστεί αυτές τις δυσκολίες με τον γονέα ή τον ειδικό ψυχικής υγείας του σχολείου, ώστε ο μαθητής να πάρει περαιτέρω στήριξη, εφόσον τη χρειάζεται.
2. Ας φανταστούμε ένα παιδί που έχει βιώσει την εγκατάλειψη ή έχει χάσει έναν από τους δύο γονείς του ή και τους δύο. Φαντάζομαι ότι αυτές οι καταστάσεις δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμες και μπορούν να επηρεάσουν ένα παιδί, την ένταξή του στο σχολείο και τη σχολική του απόδοση. Υπάρχουν δεδομένα και μελέτες σχετικά με το θέμα; Πώς μπορούν οι εκπαιδευτικοί να υποστηρίξουν, κατά δύναμιν, τα παιδιά αυτά;
Όσον αφορά τη βιβλιογραφία του εξωτερικού, υπάρχουν κάποιες έρευνες που διερευνούν το πώς το διαζύγιο, η εγκατάλειψη από κάποιον γονέα ή ο θάνατος κάποιου γονέα μπορεί να επηρεάσει την ένταξη ή την επίδοση ενός παιδιού στο σχολείο. Αρκετές από αυτές τις έρευνες, ωστόσο, είναι αρκετά προσανατολισμένες στις οικονομικές δυσκολίες που ενδέχεται να αντιμετωπίσει μια μονογονεϊκή οικογένεια, παρά στις συναισθηματικές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν και να επηρεάσουν το παιδί. Τα δεδομένα στην ελληνική βιβλιογραφία είναι, νομίζω, λιγότερα.
Ξανά εδώ ερχόμαστε στον ρόλο του εκπαιδευτικού. Φυσικά, ένας δάσκαλος ή ένας καθηγητής δεν μπορεί να πάρει τον ρόλο του ψυχολόγου, μπορεί, ωστόσο, μέχρι ένα σημείο να στηρίξει έναν μαθητή. Σημαντικό και εδώ είναι να μπορεί να αναγνωρίσει ο εκπαιδευτικός ότι ένα παιδί δυσκολεύεται. Ξαφνικές συμπεριφορικές αλλαγές, αλλαγές στη διάθεση, προκλητική συμπεριφορά ή απομόνωση δείχνουν ότι ένα παιδί δυσκολεύεται.
Πέραν του να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να βοηθήσει το παιδί να λάβει την υποστήριξη που χρειάζεται, επικοινωνώντας με τους κηδεμόνες του παιδιού ή με τον ειδικό ψυχικής υγείας του σχολείου, σημασία έχει και η δική του παρουσία στην τάξη. Δημιουργώντας ένα ασφαλές περιβάλλον μέσω της σταθερότητας, ακόμη και της ρουτίνας, ξέρουμε ότι το παιδί θα έχει τουλάχιστον κάποιες σημαντικές σταθερές στη ζωή του.
Ο εκπαιδευτικός επίσης δρα ως πρότυπο, οπότε το να μπορεί ο ίδιος να δείχνει επαρκή συναισθηματική διαχείριση σε έντονες καταστάσεις εντός της τάξης ή να προωθεί τις συζητήσεις για πιο δύσκολες θεματικές εντός της τάξης θα ήταν χρήσιμο. Τα παιδιά έτσι θα έπαιρναν το μήνυμα ότι υπάρχει ένας ενήλικας που μπορούν να εμπιστευτούν.
Τέλος, και όσον αφορά την ακαδημαϊκή πρόοδο του παιδιού, σημασία έχει όταν έχουμε να κάνουμε με δύσκολες καταστάσεις να μπορούμε να δείξουμε ευελιξία προς τους μαθητές. Το να δώσει κάποιος έξτρα χρόνο ή έξτρα στήριξη σε έναν μαθητή στο μαθησιακό κομμάτι μπορεί να είναι μια γέφυρα υποστήριξης που το παιδί να χρειάζεται.
3.Πέρα από τα θέματα που θίξαμε παραπάνω, οι εκπαιδευτικοί ίσως κληθούν να υποστηρίξουν παιδιά διαγνωσμένα με ΔΕΠ-Υ ή αυτισμό. Τι είδους υποστήριξη χρειάζονται τα παιδιά αυτά; Ποιος κρίνει αν ένα παιδί είναι καλύτερο να φοιτήσει σε σχολείο ειδικής αγωγής; Φαντάζομαι ότι αρκετοί γονείς δεν ενθουσιάζονται με την ιδέα του ειδικού σχολείου.
Όταν μιλάμε για διαταραχές όπως η ΔΕΠ-Υ ή διαταραχές αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ), χρειάζεται να έχουμε στο μυαλό μας ότι, παρότι μπορεί να υπάρχει και διάγνωση, το κάθε παιδί είναι διαφορετικό και έχει διαφορετικές ανάγκες. Επομένως, το κάθε παιδί μπορεί να χρειαστεί και διαφορετικό είδος υποστήριξης. Κυβερνητικοί φορείς όπως τα ΚΕΔΑΣΥ είναι αυτοί που προτείνουν τρόπους στήριξης στους μαθητές αυτούς, μετά από ατομικές αξιολογήσεις.
Διαφοροποιημένο πρόγραμμα ή ύλη, η συμμετοχή τους σε κάποιο τμήμα ένταξης, η υποστήριξή τους από κάποιον εκπαιδευτικό παράλληλης στήριξης ή ακόμη και η φοίτησή τους σε ένα ειδικό σχολείο μπορεί να είναι κάποιοι τρόποι στήριξης. Όπως είπα, οι φορείς αυτοί κάνουν προτάσεις, που σημαίνει ότι οι γονείς αποφασίζουν αν θα τις βάλουν σε εφαρμογή. Οι γονείς συχνά προβληματίζονται για το αν θα στιγματιστεί το παιδί κοινωνικά, παίρνοντας κάποιου είδους στήριξη ή φοιτώντας σε ειδικό πλαίσιο.
Επιπλέον, συχνά οι προτάσεις είναι διφορούμενες. Μπορεί να υπάρχουν διαφωνίες σχετικά με την ανάγκη ενός παιδιού να πάει σε ένα ειδικό πλαίσιο. Τέλος, όταν έρχονται χρονιές που τα σχολεία δεν έχουν καταρτιστεί επαρκώς από εκπαιδευτικούς και υπάρχουν ελλείψεις, τα διλήμματα των γονέων γίνονται πιο έντονα, καθώς ανησυχούν για το αν το παιδί τους θα λάβει τη στήριξη που χρειάζεται, ακόμη και αν ακολουθήσουν τις προτάσεις.
4.Η διαχείριση περιστατικών όπως τα παραπάνω μου φαίνεται απαιτητική και δύσκολη, ειδικά αν δεν έχει λάβει κάποιος κατάλληλη εκπαίδευση. Θεωρείς ότι γίνεται ένας εκπαιδευτικός να διαχειριστεί με αποτελεσματικότητα τα περιστατικά αυτά; Πώς μπορεί να γίνει καλύτερος/-η στη διαχείρισή τους; Αρκούν τα σεμινάρια;
Υπάρχουν επαγγέλματα στα οποία η εκπαίδευση δεν τελειώνει ποτέ! Ένα από αυτά είναι και αυτό του εκπαιδευτικού. Θεωρώ ότι ένας εκπαιδευτικός που έχει λάβει επαρκή κατάρτιση και συνεχίζει να ψάχνει και να εκπαιδεύεται για τις νέες ανάγκες που προκύπτουν, θα μπορεί πιο εύκολα να αντιμετωπίσει και τις νέες προκλήσεις.
Φυσικά, χρειάζεται να θυμόμαστε ότι οι εκπαιδεύσεις έρχονται με κόστος — και χρονικό και οικονομικό — οπότε κάποια στιγμή θα χρειαστεί να μιλήσουμε και για το πόσο επαρκής είναι η στήριξη που έχουν και οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί.
Δεν μπορώ να απαντήσω με σιγουριά για το αν τα σεμινάρια θα είναι επαρκή. Σίγουρα είναι βοηθητικά, ανάλογα και με την ποιότητα, τη διάρκεια και το πόσο εκσυγχρονισμένα είναι. Υπάρχουν και άλλοι τρόποι εκπαίδευσης, όπως είναι τα μεταπτυχιακά, αλλά εδώ μιλάμε για ακόμη μεγαλύτερο κόστος και χρονική δέσμευση.
5. Πόσο κρίσιμη είναι η παρουσία ψυχολόγου σε ένα σχολείο; Φαντάζομαι ότι διαθέτοντας κατάλληλη γνώση και εμπειρία μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση δύσκολων περιστατικών και καταστάσεων με τον ενδεδειγμένο τρόπο.
Πλέον υπάρχει ψυχολόγος σε αρκετά ιδιωτικά σχολεία αλλά και σε δημόσια, τουλάχιστον για κάποιες ώρες ή μέρες την εβδομάδα! Ο ρόλος του μπορεί να είναι πολύ βοηθητικός και, λειτουργώντας ως ομάδα μαζί με τους εκπαιδευτικούς, μπορούν να στηρίξουν πιο ολοκληρωμένα τον κάθε μαθητή. Χρειάζεται να έχουμε στο μυαλό μας ότι ένας ψυχολόγος σε ένα σχολείο δεν μπορεί να αναλάβει ψυχοθεραπευτικά τους μαθητές, και λόγω χρόνου αλλά και γιατί το ίδιο το πλαίσιο δεν το επιτρέπει. Μπορεί όμως να προσφέρει στήριξη σε μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς, καθώς και να προσφέρει έναν χώρο εκπαίδευσης για τους μαθητές όσον αφορά τις συναισθηματικές τους ανάγκες.
Αυτή ήταν και η τελευταία ερώτηση. Θα ήθελα να ευχαριστήσω για μία ακόμα φορά τη Διονυσία, μιας και χωρίς την πολύτιμη βοήθειά της το σημερινό κείμενο δε θα υπήρχε. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί της είτε τηλεφωνικά στο 6942568667 ή μέσω email στο [email protected]
Για περισσότερες χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τις πρώτες βοήθειες μείνετε συντονισμένοι. Επιπλέον, μπορείτε να βρείτε πλούσιο υλικό στα κανάλια μας σε YouTube, TikTok και Instagram. Ραντεβού σύντομα με περισσότερα.
