Εγκαύματα: Όλα όσα πρέπει να ξέρεις!

Το άρθρο δημιουργήθηκε με τη χρηματοδότηση του European Solidarity Corps Gr μέσω του Ι.ΝΕ.ΔΙ.ΒΙ.Μ

Με αυτό το άρθρο ολοκληρώνεται η ενότητα σχετικά με τους τραυματισμούς – σκεφτόμουν να την τραβήξω ακόμα περισσότερο, αλλά, ασπαζόμενος το ρητό των προγόνων μας “παν μέτρον άριστον”, αποφάσισα να σταματήσω. Κάτι θα ήξεραν παραπάνω, άλλωστε. Και πέρα από αυτό, έχουμε κι άλλες εξίσου σημαντικές ενότητες να αναλύσουμε.

Στο σημερινό κείμενο θα ασχοληθούμε με τα εγκαύματα. Τα εγκαύματα που παρατηρούνται στον χώρο του σχολείου συνήθως δεν είναι ιδιαίτερα σοβαρά, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχει σημασία η απόκτηση γνώσης σχετικά με τον ενδεδειγμένο τρόπο αντιμετώπισής τους. Τα μάτια μου έχουν δει πολλά και τα αυτιά μου έχουν ακούσει ακόμα περισσότερα. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η διαδεδομένη πεποίθηση ότι η εφαρμογή οδοντόκρεμας ή πάγου στην περιοχή του εγκαύματος μπορεί να βοηθήσει! Τι πιστεύετε εσείς; Τόσο η γιαγιά μου πάντως, όσο και η γιαγιά του Ηλία (όπως θα δείτε στο βίντεο που θα ανέβει σύντομα στο κανάλι μας στο YouTube), πίστευουν ότι η εφαρμογή οδοντόκρεμας αποτελεί μια επιλογή πρώτης γραμμής με άριστα αποτελέσματα.

Ας κατηγοριοποιήσουμε τα εγκαύματα

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή και ας ξεκινήσουμε με το να κατηγοριοποιήσουμε τα εγκαύματα ανάλογα με τη σοβαρότητά τους. Διακρίνονται 4 (τέσσερις) βαθμοί εγκαυμάτων:

1. Πρώτου Βαθμού (Επιφανειακά Εγκαύματα)
• Βάθος: Επηρεάζεται μόνο η επιδερμίδα, που είναι η εξωτερική στιβάδα του δέρματος.
• Εμφάνιση: Ερυθρότητα, ξηρότητα, χωρίς φουσκάλες.
• Πόνος: Ήπιος έως μέτριος.
• Παραδείγματα: Ήπιο ηλιακό έγκαυμα.
• Ανάρρωση: Επούλωση εντός 5–10 ημερών χωρίς ουλές.

2. Δευτέρου Βαθμού (Μερικού Πάχους)
• Βάθος: Επηρεάζεται η επιδερμίδα και μέρος του χορίου.
• Εμφάνιση: Ερυθρότητα, φουσκάλες, υγρό και γυαλιστερό δέρμα.
• Πόνος: Έντονος.
• Παραδείγματα: Εγκαύματα από ζεστά υγρά, φλόγες ή χημικές ουσίες.
• Ανάρρωση: Επούλωση συνήθως μετά από 2–3 εβδομάδες. Αν δημιουργηθεί ουλή, τις περισσότερες φορές δεν είναι έντονη. Βέβαια, αν το βάθος του εγκαύματος είναι μεγάλο και χαθεί μεγάλο μέρος του χορίου, τότε η επούλωση μπορεί να διαρκέσει αρκετά περισσότερο και ο σχηματισμός ουλής είναι αναπόφευκτος.

3. Τρίτου Βαθμού (Ολικού Πάχους)
• Βάθος: Επηρεάζονται όλες οι στιβάδες του δέρματος. Η επιδερμίδα και το χόριο καταστρέφονται ολοσχερώς και το έγκαυμα επεκτείνεται στον υποδόριο ιστό.
• Εμφάνιση: Λευκό, καφέ ή μαυρισμένο δέρμα, που είναι σκληρό και άκαμπτο. Η περιοχή δεν αποχρωματίζεται αν ασκηθεί πίεση, καθώς το δίκτυο των αιμοφόρων αγγείων έχει υποστεί ζημιά.
• Πόνος: Υπάρχει η λανθασμένη πεποίθηση ότι τα εγκαύματα τρίτου βαθμού είναι και τα περισσότερα επίπονα λόγω της έκτασης της βλάβης. Όμως, αυτό δεν ισχύει, μιας και σε αρκετές περιπτώσεις δεν παρατηρείται καθόλου πόνος, καθώς τα νεύρα της περιοχής έχουν καταστραφεί από το έγκαυμα.
• Παραδείγματα: Σοβαρά θερμικά ή χημικά εγκαύματα.
• Ανάρρωση: Απαιτεί ιατρική παρέμβαση, για παράδειγμα χειρουργική επέμβαση και δερματικά μοσχεύματα.

4. Τέταρτου Βαθμού
• Βάθος: Η βλάβη εκτείνεται πέρα από το δέρμα, επηρεάζοντας μύες, τένοντες και οστά.
• Εμφάνιση: Μαυρισμένο, απανθρακωμένο δέρμα.
• Πόνος: Συνήθως ανύπαρκτος λόγω πλήρους καταστροφής των νευρικών απολήξεων.
• Ανάρρωση: Απαιτείται άμεση ιατρική παρέμβαση και συχνά ακρωτηριασμός.

❗ Σημείωση:
Ο 4ος βαθμός εγκαύματος, που περιλαμβάνει βλάβη σε οστά ή μυες, είναι πολύ σοβαρός και απαντάται συνήθως σε ακραίες περιπτώσεις (π.χ. ηλεκτρικά εγκαύματα ή εγκαύματα από έκρηξη). Στο σχολείο θα κληθείτε να αντιμετωπίσετε εγκαύματα 1ου ή 2ου βαθμού και η αναφορά στα εγκαύματα 4ου βαθμού γίνεται ξεκάθαρα για λόγους πληρότητας, χωρίς να υπάρχει πρακτική συνάφεια.

Τα συχνότερα εγκαύματα στο σχολείο

Τα εγκαύματα 1ου βαθμού είναι τα συχνότερα στον χώρο του σχολείου. Μπορεί να είναι το αποτέλεσμα παρατεταμένης έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία, π.χ. κατά τη διάρκεια μιας σχολικής εκδρομής ή κάποιας αθλητικής δραστηριότητας. Για τον λόγο αυτόν προτείνεται η χρήση αντηλιακού με κατάλληλο δείκτη προστασίας. Εγκαύματα πρώτου βαθμού μπορεί να προκύψουν και μετά από ελαφρά επαφή με ζεστές επιφάνειες, όπως το καλοριφέρ του σχολείου ή ένας καυτός δοκιμαστικός σωλήνας στο εργαστήριο χημείας.

Τα εγκαύματα 2ου βαθμού είναι λιγότερο συχνά και μπορεί να προκύψουν έπειτα από επαφή με πολύ ζεστά υγρά, π.χ. καυτό/βραστό νερό. Ένα τέτοιο ατύχημα μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια κάποιου πειράματος που πραγματοποιείται στο πλαίσιο του μαθήματος της Χημείας ή της Φυσικής. Για τον λόγο αυτό πρέπει να λαμβάνονται πάντα όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας από τους εκπαιδευτικούς και να γίνεται σωστή ενημέρωση των μαθητών. Στα εργαστήρια οι μαθητές πρέπει να χρησιμοποιούν κατάλληλο προστατευτικό εξοπλισμό όπως ποδιές, γάντια και γυαλιά.

Ο σωστός τρόπος αντιμετώπισης των εγκαυμάτων

Πάμε να δούμε τώρα πώς αντιμετωπίζουμε κατάλληλα ένα έγκαυμα 1ου ή 2ου βαθμού:

1. Το πρώτο βήμα είναι να τοποθετήσουμε την περιοχή του εγκαύματος κάτω από δροσερό, καθαρό, τρεχούμενο νερό για 10–20 λεπτά, συμβάλλοντας στην γρηγορότερη απομάκρυνση της θερμότητας από την περιοχή. Με τον τρόπο αυτόν αποτρέπεται περαιτέρω βλάβη των ιστών. Επίσης, το δροσερό νερό έχει καταπραϋντική δράση και μπορεί να μειώσει σημαντικά τον πόνο και το αίσθημα καύσου στην περιοχή. Το δροσερό τρεχούμενο νερό περιορίζει τη φλεγμονώδη αντίδραση και βοηθά στην απομάκρυνση σωματιδίων, ρύπων και παθογόνων μικροοργανισμών, που μπορεί να προκαλέσουν μόλυνση. Θυμηθείτε ότι το καθαρό τρεχούμενο νερό προτείνεται και για τον καθαρισμό των περισσότερων τραυμάτων που θα κληθείτε να αντιμετωπίσετε στο σχολείο. Αν το έγκαυμα βρίσκεται στο πρόσωπο ή σε κάποιο άλλο σημείο, που είναι δύσκολο να τοποθετηθεί κάτω από τρεχούμενο νερό, τότε εφαρμόστε στην περιοχή μια γάζα εμποτισμένη με δροσερό νερό.
2. Αν το έγκαυμα εντοπίζεται στα χέρια/δάχτυλα του μαθητή/της μαθήτριας, αφαιρέστε άμεσα κοσμήματα που μπορεί να υπάρχουν, όπως π.χ. δαχτυλίδια. Αυτό πρέπει να γίνεται πριν η περιοχή αρχίσει να πρήζεται, για ευνόητους λόγους.
3. Εφαρμόστε κατάλληλη κρέμα/λοσιόν στην περιοχή του εγκαύματος. Υπάρχουν αρκετά ερευνητικά δεδομένα που υποστηρίζουν τη χρήση προϊόντων (κρέμες/λοσιόν) με αλόη βέρα τόσο σε εγκαύματα 1ου όσο και σε 2ου βαθμού. Η αλόη βέρα φαίνεται να επιταχύνει την επούλωση και να ανακουφίζει από τον πόνο. Επίσης, υπάρχει δημοσιευμένη έρευνα που χαρακτηρίζει την αλόη βέρα ανώτερη από την αργυρούχο σουλφαδιαζίνη 1% για την αντιμετώπιση εγκαυμάτων 2ου βαθμού. Οπότε, καλό θα ήταν να υπάρχει μια κρέμα με αλόη βέρα στο φαρμακείο του σχολείου για παν ενδεχόμενο. Προσωπικά, θα προτιμούσα να χρησιμοποιήσω ένα προϊόν με αλόη βέρα αντί για την κρέμα με αργυρούχο σουλφαδιαζίνη (εμπορική ονομασία SYLFIO). Πρώτον, ποτέ δε θα χρησιμοποιούσα κάποιο φαρμακευτικό προϊόν χωρίς αυτό να έχει συνταγογραφηθεί. Και αν ο μαθητής/η μαθήτρια είναι αλλεργικός/ή στη φαρμακευτική ουσία; Τι θα γίνει και ποιος θα αναλάβει την ευθύνη; Όπως έχω τονίσει και στα πρώτα άρθρα του προγράμματος “Educate First Aid”, ποτέ μη χορηγείτε φαρμακευτικές ουσίες που δεν έχουν συνταγογραφηθεί στον μαθητή. Και όταν κάποιος μαθητής χρήζει φαρμακευτικής αγωγής, τα φάρμακα είναι σκόπιμο να χορηγούνται από τον σχολικό νοσηλευτή. Στο σημείο αυτό να πω ότι κάθε φαρμακευτική, φυτική ή άλλη ουσία μπορεί δυνητικά να οδηγήσει σε αλλεργική αντίδραση αλλά ακόμα και σε αναφυλακτικό επεισόδιο. Οπότε, σε κάθε περίπτωση συνιστάται προσοχή.
4. Καλύψτε την περιοχή του εγκαύματος με καθαρό επίδεσμο. Μην εφαρμόσετε πολύ σφιχτά τον επίδεσμο, καθώς αυτό μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη βλάβη στην περιοχή και να προκαλέσει σπάσιμο των φουσκαλών. Ποτέ δεν πρέπει να σπάμε εσκεμμένα τις φουσκάλες που παρατηρούνται στα εγκαύματα 2ου βαθμού, καθώς η πρακτική αυτή αυξάνει τις πιθανότητες λοίμωξης και καθυστερεί την επούλωση. Ας επιστρέψουμε στους επιδέσμους τώρα, όμως, και ας δούμε γιατί προτείνεται η χρήση τους. Οι επίδεσμοι κρατούν την περιοχή καθαρή, την προστατεύουν από την άμεση επαφή με τον αέρα και μειώνουν τις πιθανότητες επιμόλυνσης.

Πάγος, οδοντόκρεμα, γιαούρτι..Όχι και πάλι όχι!

❌ Αποφύγετε σε κάθε περίπτωση!

1. Πάγος: Η χρήση πάγου μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα περαιτέρω βλάβες στο ήδη τραυματισμένο δέρμα, προκαλώντας κρυοπαγήματα.
2. Οδοντόκρεμα: Περιοριστείτε στο να χρησιμοποιείτε την οδοντόκρεμα για να πλένετε τα δόντια σας. Πείτε όχι σε οποιονδήποτε σας προτείνει να απλώσετε οδοντόκρεμα πάνω σε ένα έγκαυμα, ακόμα κι αν αυτός που σας το προτείνει είναι ένα αγαπημένο σας πρόσωπο, όπως η γιαγιά σας. Η οδοντόκρεμα παγιδεύει τη θερμότητα στην περιοχή, με αποτέλεσμα να προκαλείται ακόμα μεγαλύτερη βλάβη των ιστών. Επίσης, δεν είναι αποστειρωμένη και μπορεί να εισάγει βακτήρια στο έγκαυμα, αυξάνοντας τις πιθανότητες ανάπτυξης λοίμωξης. Σαν να μην έφτανε αυτό, οι οδοντόκρεμες περιέχουν ουσίες που μπορεί να προκαλέσουν ερεθισμό.
3. Γιαούρτι: Αν σας πρότεινα τη χρήση γιαουρτιού πάνω στα εγκαύματα, πολύ φοβάμαι ότι αρκετοί συνάδελφοι θα με έπαιρναν με τα γιαούρτια! Καλό το γιαούρτι, δε λέω, αλλά μην το χρησιμοποιείτε πάνω σε εγκαύματα. Δυστυχώς, διαπίστωσα ότι σε αρκετές ελληνικές ιστοσελίδες προτείνεται ακόμα η χρήση γιαουρτιού. Η αλήθεια είναι ότι η επάλειψη των εγκαυμάτων με γιαούρτι δεν υποστηρίζεται από αξιόπιστα ερευνητικά δεδομένα και δεν προτείνεται, καθώς μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες επιμόλυνσης (το γιαούρτι μπορεί να εισάγει βακτήρια στο έγκαυμα) και να επιδεινώσει τη φλεγμονή στην περιοχή.

Και κάπου εδώ το σημερινό άρθρο έφτασε στο τέλος του. Σας επισυνάπτω παρακάτω έναν σύντομο οδηγό (σε μορφή pdf) σχετικά με την αντιμετώπιση των εγκαυμάτων στον χώρο του σχολείου. Μπορείτε να τον μοιράσετε στους συναδέλφους και τους μαθητές σας.

Πηγές:

1. Mayo Clinic – Burns: First aid

2. Healthline – Burns: Types, Treatments, and More

3. Stanford Medicine Health Care – Burn Stages

4.UCDAVIS HEALTH – Can 20 minutes of cool running water improve burn outcomes?

5. Sharma S, Alfonso AR, Gordon AJ, Kwong J, Lin LJ, Chiu ES. Second-Degree Burns and Aloe Vera: A Meta-analysis and Systematic Review. Adv Skin Wound Care. 2022 Nov 1;35(11):1-9. doi: 10.1097/01.ASW.0000875056.29059.78. PMID: 36264753.

6. Khorasani G, Hosseinimehr SJ, Azadbakht M, Zamani A, Mahdavi MR. Aloe versus silver sulfadiazine creams for second-degree burns: a randomized controlled study. Surg Today. 2009;39(7):587-91. doi: 10.1007/s00595-008-3944-y. Epub 2009 Jun 28. PMID: 19562446.

7. Shahzad MN, Ahmed N. Effectiveness of Aloe Vera gel compared with 1% silver sulphadiazine cream as burn wound dressing in second degree burns. J Pak Med Assoc. 2013 Feb;63(2):225-30. PMID: 23894900.

8. Warby R, Maani CV. Burn Classification. [Updated 2023 Sep 26]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539773/

9. Colgate – Toothpaste on Burns: Does This Home Remedy Work?

10. Healthline – Why You Shouldn’t Use Toothpaste on Burns, Plus Home Remedies That Work

11. The Ohio State University – Put out the fire: Tips for treating sunburn

12. Karaoz B. First-aid home treatment of burns among children and some implications at Milas, Turkey. J Emerg Nurs. 2010 Mar;36(2):111-4. doi: 10.1016/j.jen.2009.12.018. Epub 2010 Jan 18. PMID: 20211400.

13. Papachristodoulou V, Tripsianis G, Constantinidis TC, Kakagia DD. Knowledge and Attitudes in First Aid Practices for Thermal Burns: a Cross-sectional Study Among Adults in Northern Greece. Mater Sociomed. 2023 Sep;35(3):228-233. doi: 10.5455/msm.2023.35.228-233. PMID: 37795163; PMCID: PMC10545918.